Birinci dereceden arkeolojik sit alanı içinde yer alan 19. yüzyıla ait tarihi Kızıl Kilise Harput mahallesinde bulunuyor. Mahalle diliyle Kızıl Kilise olarak anılan bu tarihi yapının bir diğer ismide Surp Garabed’tir.
Kilise’nin yalnız Doğu duvarı günümüze kadar gelebilmiş. Kuzey ve Güney duvarları kısmen ayakta kalmasına rağmen Batı duvarı tamamen yıkılmış. Ne yazık ki Harput’taki diğer tarihi yapılar gibi bu tarihi kilisede Elazığ insanının yıkıcılığından nasibini fazlasıyla almış.
Nitekim Harput’un eski fotoğraflarına bakacak olursak bu değişimi çok rahatlıkla görebiliriz. Zamanında var olan tarihi yapıların yerlerini şimdilerde ise boş araziler almış. Birkaç iskeletin dışında hiçbir şey kalmamış. Meryemana Kilisesi ise zamanında koruma altına alındığı için çok az tahrip olmuş.
Bkz: Elazığ’daki tarihi yapılar >
Şu sıralar yetkililerin aklı başına yeni gelmiş olacak ki Harput’taki tarihi yapılar birer birer koruma altına alınıyor. Her ne kadar geç adım atılmış olsada Harput’un eşsiz tarihi dokusunu yaşatmak amacıyla başlatılan bu çalışmalar sevindirici birer haber niteliğinde. Şu anda bu tarihi yapıda rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerine yönelik kazı ve sondaj çalışmaları halen daha sürdürülüyor. Hatta yapılan kazı çalışmaları sonucunda kilisenin 165 yıllık Ermenice yazılı kitabesi de bulunmuş durumda.
Kazı çalışmaları sırasında ayrıca sütunçelere, sütun kaidelerine, giriş kapılarına ve mahzenlere ulaşılırken, çok sayıda da süsleme ögesinin de bulunduğu heberini haber kaynaklı sitelerden görebiliyoruz.
Umarın Harput’taki tüm tarihi yapıların restorasyonu yapılır ve gelecek nesillere bu kültürü bir miras değerinde bırakabiliriz.
